یادداشت 22 شهریور 1394 - توضیحاتی در مورد هلال ذیحجه 1436

غروب خورشید روز دوشنبه 23 شهریور 1394 در افق اصفهان حدود ساعت 19:12 (به وقت تابستانی ایران) است. در این زمان موقعیت خورشید و ماه و سیاره تیر (Mercury – عطارد) در این افق مطابق تصویر زیر خواهد بود:

همونطور که در تصویر دیده میشه خورشید زیر خط افق قرار داره که به معنای غروب خورشید است. موقعیت ماه کمی پایین دایرة البروج است. ماه میتونه حدود 5 درجه در شمال و یا 5 درجه در جنوب دایرةالبروج باشه. دوشنبه غروب ، مرکز ماه حدود 27 دقیقه قوسی در جنوب دایرة البروج قرار میگیره. فاصله زاویه­ای ماه از دایرة البروج رو "عرض دایرة البروجی" ماه می­نامند. خوب با یکی از پارامترهای مداری ماه آشنا شدید!

برای اینکه خوانندگان این یادداشت درک بهتری از مختصات هلال داشته باشند ، لازمه مثلث طلایی رویت هلال رو به شما معرفی کنم. این مثلث که روی تصویر بالا رسم شده رو در زیر میبینید:

کمان AB که از مرکز ماه به افق عمود شده رو "ارتفاع ماه" می­نامند.

کمان AC که از مرکز ماه به مرکز خورشید وصل میشه رو "جدائی زاویه­ای" ماه و خورشید می­نامند.

کمان BC که از پای عمود ارتفاع تا پای عمود مرکز خورشید به افق کشیده میشه رو "اختلاف سمت ماه و خورشید" می­نامند.

در لحظه غروب خورشید روز دوشنبه اندازه این سه کمان مهم به این شرح خواهد بود:

ارتفاع ماه از افق: حدود 6.8 درجه

جدائی زاویه­ای ماه و خورشید: حدود 13.9 درجه

اختلاف سمت ماه و خورشید: حدود منفی 11.7 درجه (منفی یعنی اینکه ماه در سمت چپ خورشید است)

خوب این هم سه پارامتر مهم دیگه در رویت هلال. فاز ماه رو هم قبلا" توضیح دادم. فاز ماه در هلال غروب فردا ، در زمان غروب خورشید حدود 1.58 درصد نسبت به قرص کامل ماه است. با داشتن این اطلاعات و همچنین برخورداری از تجربه در کار با ابزار و عادت داشتن چشم به هلال ماه میتونید هلال رو پیدا کنید ؛ به همین سادگی!!

غروب فردا، سیاره تیر هم در آسمان شامگاهی حضور داره. اگه شبیه مثلث طلایی رویت هلال رو اینبار بین ماه و سیاره تیر رسم کنیم شکل زیر بدست میاد:

جدائی زاویه­ای بین ماه و سیاره تیر (AE) کمی بیش از 10.5 درجه ، اختلاف ارتفاع دو جرم (ِDE) حدود 2.5 درجه و اختلاف سمت ماه و سیاره تیر (AD) حدود 9.5 درجه است. این مقادیر رو رند کردم که خیلی گیج کننده نباشه.

اما غروب فردا ماه چه شکلی دیده خواهد شد؟ اگه بخوام خیلی ساده و خلاصه بگم ، از نظر تئوری اگر ماه یه کره صیقلی بود و هیچ مانعی هم در کار نباشه ، ما باید قادر باشیم کمانی نیم دایره (180 درجه) از ماه ببینیم. اختلاف سمت ماه و خورشید تعیین میکنه که جهت و طرز قرار گرفتن این کمان 180 درجه­ای چه فرمی خواهد بود. برای هلال ذیحجه که غروب فردا رویت میشه ، شکل این کمان بصورت زیر است:

اما عوامل متعددی از جمله ناصاف بودن سطح و وجود کوهها و حفره­های فراوان در کره ماه ، باعث میشه که در عمل ما نتونیم یه کمان 180 درجه­ای رو رویت کنیم. طبق محاسبات نرم افزار "محاسبات ماه" مقدار این کمان برای هلال فردا غروب حدود 141 درجه و به شکل زیر است:

گفتیم که در سطح ماه کوهها و حفره­های زیادی وجود داره. این پستی و بلندیها باعث میشه که هلال باریک ماه ، صاف و یک تکه و یه دست دیده نشده و فردا شکلی شبیه تصویر زیر از هلال داشته باشیم:

و نکته پایانی این بخش اینکه ، هر هلال اول ماه با هلال ماه قمری بعدی فرق میکنه و یکی از این فرقها مربوط به این میشه که چه بخشی از کره ماه که با نور خورشید روشن شده در معرض دید ما قرار میگیره. فردا غروب ، این بخشهای روشن ماه رو خواهیم دید:

برای سهولت کار دوستانی که از روش موقعیت ماه نسبت به محل غروب خورشید برای جستجوی هلال استفاده میکنند ، جدول زیر رو آماده کردم که انشاءالله مورد استفاده قرار بگیره:

 پیش بینی میکنم که بتونیم هلال رو بین ساعت 19:25 تا 19:30 با ابزار و بعد از این زمان با چشم غیر مسلح (بشرط وجود شرایط مناسب جوی) رویت کنیم ؛ انشاءالله